Ekonomi bilim midir?

Ekonomi, üniversite düzeyinde eğitim gerektiren, kuramları ve kuralları olan bir disiplin

06 Eylül 2023 - 15:24

"Nobel Ekonomi Bilimleri Ödülü", Alfred Nobel anısına Sveriges Riksbank tarafından 1969 yılında verilmeye başlandı ve bu tarihten 2022 yılına kadar 54 kez 92 kişi bu ödülün sahibi oldu.

Beraberinde tartışmalar da başladı.

Fizik, Kimya ya da Tıp ödülleri için "bilim" tanımlaması yokken "Ekonomi Bilimleri" tanımı oldukça dikkat çekiciydi.

Ve sordular: Ekonomi bir bilim midir?

Baştan söyleyelim: Sosyal bilimler bir bilim sınıfı olarak kabul görüyorsa, ekonomi bu grupta bulunan çoğu disiplin gibi kendisine bilim denilmesini hak ediyor.

Ama bilim olmadığı yönünde karşıt görüşler de var.

Bilim denilmesine karşı görüş bildirenler, test edilebilir hipotezlerin olmayışı ve fikir birliğine varma yeteneğinin eksikliği nedeniyle ekonominin bir bilim olmadığını savunuyorlar. Lübnan asıllı Amerikalı matematiksel istatistikçi ve risk analisti Nassim Nicholas Taleb, "Şarlatanlığı denklemlerin ağırlığı altında gizleyebilirsin ve kontrollü deney diye bir şey olmadığı için kimse seni yakalayamaz" diyerek, bilim karşıtları arasında yer aldı.

Bizim ekonomi ile temel sorunumuz, onun bilim olup olmamasının çok ötesinde, onu niye bir türlü dengeye oturtamadığımızla ilgili. Uzun süredir kronik problemlerimizden biri olan ülke ekonomisine dönük haberleri ve bunların uzantısında ekonomist yorumlarını izleyerek kaygılanıyoruz.

Neredeyse hemen her gün, tüm yorumcular birbirlerinden bağımsız olarak yazdıkları makalelerde, bazen de birlikte yaptıkları TV programlarında benzer konulara işaret ediyorlar.

İşaret edilen parametrelerin azlığı insanı şaşırtıyor: Cari denge, faiz, enflasyon, döviz kuru vs.

Dört yıllık bir lisans eğitimini hak eden bir disiplin elbette çok daha fazlasını kapsar. Buna karşın problemler karşısında ele alınan çözümler ve seçenekler de, problemi oluşturan parametrelerden çok daha az görünüyor.

Örneğin enflasyon sarmalını ele alalım; onu oluşturan koşullar biliniyor; ölçülebilir tekniklere sahip ve çözüm yolları da herkesin malumu, ama çözülemiyor.

Peki sorun ne?

Ekonomiyi anlamak

Biliyoruz ki sosyal bilimler, bir çatı terim olarak toplumsal süreçleri inceler ve bu süreçlerin nasıl işlediğini açıklamaya çalışır. Bunları yaparken temel bilimlerden yardım alır ve onun yöntemlerini kullanır.

Ekonomi de bir bilim ise, bilimsel yöntemler neden karşılığını bulmuyor?

Robert J. Shiller, 2013 Nobel Ekonomi Bilimleri Ödülü sahibi, Yale Üniversitesi'nde Ekonomi Profesörü; diyor ki: "Ekonomiyle ilgili temel sorun, ekonomik verilerden çok politikaya odaklanılmasıdır. Politikaya rehberlik etme dışında, kimse ekonomik verilerle pek ilgilenmiyor. Sorun şu ki, ekonomi politikasına odaklandığımızda bilimin dışında başka şeyler devreye giriyor. İşin içine siyaset giriyor ve siyasi duruş halkın ilgisiyle fazlasıyla ödüllendiriliyor."

Bu görüşlere katılmamak mümkün değil. Öte yandan ekonomi, üniversite düzeyinde eğitim gerektiren, kuramları ve kuralları olan bir disiplin. Kitabi bilgilere baktığımızda konularının genel olarak iki kategoriye ayrıldığını görüyoruz.

Bunlardan biri "makroekonomi", toplam ekonomiyle ilgili. Diğer kategori ise bireysel tüketicilere ve işletmelere odaklanan "mikroekonomi."

Makroekonomi, genel olarak ekonomiyi bir bütün olarak etkileyen finansal ve ekonomik koşulları ve süreçleri inceliyor. Makroekonomi altında incelenen ölçütlerden biri artan fiyatların ölçüsü olan enflasyon ve bir diğeri de üretilen her şeyin bir karşılığı olarak gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH).

Mikroekonomi ise daha çok birey odaklı. Ekonomik alanda alınan kararlarının insan eğilimlerini ve kaynakların dağılımını nasıl etkilediğini inceliyor. Örneğin; fiyatlar değiştiğinde bireylerin yaptığı seçimlere göre modeller oluşturulur ve bu modeller çerçevesinde arz ve talep analizleri yapılır.

İşin bir matematiği de var. Ekonomik eğilimlerin haritasını çıkarmak ve anlamak için doğa bilimlerinde kullanılan bir dizi araç kullanılıyor. Bazen hipotezleri test etmek ve eğilimleri tahmin etmek için istatistik araçlar kullanıyor ve bazen de matematiksel kuramlara başvuruyorlar; bu disiplin ekonometri olarak bilinmekte. Ayrıca anketler ve diğer araştırma yöntemleri de başvurulan diğer araçlar arasında.

Peki biz bu süreçlerin neresinde ve nasıl kayboluyoruz?

Ekonomi bilimleri

Ekonomi bilim değildir diyenler daha çok işin makroekonomik tarafına muhalefet ediyorlar. Mikroekonomi, bilim olma konusunda daha çok destek görüyor.

Ekonominin bireylerin yaşamları üzerinde doğrudan etkisi olduğu; niceliksel verileri modelleyerek niteliksel yargılarla birleştirilmesi anlamında ekonominin benzersiz bir alan olduğu belirtiliyor.

Peki, ülkeler niye ekonomik krizlerle boğuşuyorlar, diye soruyoruz. Yani ekonomik sorunlara çözüm üretmek çok da kolay görünmüyor.

Belki de bu nedenle, özellikle son dönemde dünya ülkeleri enflansyon seviyeleri konusunda çok hassaslar.

Sorun çok parametreli denklemler üretecek kadar karmaşık olmasa da bu parametrelerin bir dengeye oturtulması için bir orkestra işleyişi ve çok usta bir orkestra şefi gerektiriyor dersek, abartmış olur muyuz?

Yine "ekonomi bilimleri" konusuna dönüyoruz: Nobel Ödülü verilen bilim dalları için "kimya bilimleri" veya "fizik bilimleri" gibi ifadeler kullanılmazken, ekonomi için niye "ekonomi bilimleri" kullanılıyor diye sorgulanmıştı.

Robert J. Shiller, bazı alanların adlarındaki bilim sözcüğünün onları "itibarsız kuzenlerinden" ayrıştırmak için kullanıldığını belirtiyor.

"Siyaset bilimi terimi, amacı gerçeğin peşinde koşmak yerine oy kazanmak ve nüfuz kazanmak olanları ayırmak için ilk kez on sekizinci yüzyılın sonlarında popüler hale geldi. Astronomi bilimi, on dokuzuncu yüzyılın sonlarında onu astrolojiden ayırmak için kullanılan yaygın bir terimdi."

Yine ona göre ekonomi, daha çok mühendislikle eşdeğer tutulması gereken bir alan.

Robert J. Shiller, mühendislikle eşdeğer derken sorunların mühendislik yöntemlerle ve daha deterministik bir bakış açısıyla ele alınmasını kastediyor olabilir mi?

T24 Haftalık Yazarı