Günlük hayatta da yüksek iktisat meclislerinde de çok fazla para konuşuluyor. Sanki ekonomi paradan ibaretmiş gibi; moneter ekonominin yanı sıra, üstelik ondan daha önemli bir reel ekonomi yokmuş gibi. Üretim, sömürü, dağıtım, bölüşüm, istihdam vs. gibi ekonomik kategoriler geçiştiriliyor.

Ülkenin bütün dikkati para hareketlerine, döviz kurlarına, faiz hadlerine odaklanmış durumda. İlgi enerjisinin o denli büyük bir bölümü paraya, finansal "analiz"e ayrılıyor ki başka ekonomik konulara yer kalmıyor. Hastalıklı bir para fetişizmi ortalığı kasıp kavuruyor.

Televizyonlarda "para profesörleri"nden ve "para konuşan spiker"lerden geçilmiyor.

Konuşulan para meseleleri yeterince eleştirel bir yaklaşımla da ele alınmıyor; para kendi iradesi olan bir özne gibi edimlerde bulunuyor, iniyor çıkıyor, gidiyor geliyor, birçok edilgen şeyi belirliyor. Kara para, kayıt dışı para, kirli para, kaynağı meçhul para, v.s. demeden, herkes gücüne göre para yığıyor. Para araç olmaktan çıkıyor amaç oluyor.Yolsuzlukların, büyük vurgunların ölçüsü yok, parasızlığın, yoksulluğun, açlığın da.

Eskiden "paran kadar konuş" denirdi -Türkçenin en bayağı deyimlerinden biriyle. Şimdiyse "paran yoksa öl" demeye vardı iş. Bu öyle bir iş ki paraya önem vermeyen kişilerin dahi ufkunu boğuyor, daha önemli konuların şimşeğini çalıyor.

Paraya bu kadar ilgi bireysel yaşamda da, toplumsal yaşamda da ahlaki ve estetik fukaralaşmaya yol açıyor, hatta hayatı müstehcenleştiriyor. Bir yandan görgüsüz fertler yetiştiriyor, öbür yandan düpedüz gözü dönmüş suçlular -âdisi ve kibarı ile.

Para ve bankacılık ders kitaplarında paranın bazı işlevleri sayılır: Değişim aracı, değer ölçüsü, servet stoku gibi. Günümüzdeki para fetişizmi bunlara bir boyut daha ekledi. Kolay ve gerekirse gayrı meşru yollardan zengin olmak isteyenleri bir araya getiren, anlaşmalarını sağlayan ya da kavgalarını yürüttükleri, gayrimeşru kazançlarının üstünü örten, anonimleştiren bir dil ve iklim yaratıldı.

Marx'ta (Kapital I) bir tema vardır. Büyük topraklar sahiplerinin adıyla anılır; falanca beyin arazisi, filanca ağanın toprakları diye. Buna karşılık kapitalistin bankadaki parası aynı şekilde sahibinin adıyla anılmaz, gayrı şahsîdir. Bu özellik günümüzde karanlık ya da kuşkulu kazançlar için elverişli bir kamuflaj işlevi görüyor olabilir. Etraftaki sonradan görmeliklere ve yaygın fütursuzluğa bir de bu gözle bakılabilir.
 

Konuk Yazar

Taha Parla

[email protected]