Iran, Irak ve Suriye'nin toprak bütünlüğü bizim beka meselemizdir

İran Dini Lideri Hamaney’in dört yıl aradan sonra ilk kez cuma namazını kıldırmasını nasıl okumak gerekiyor? Tüm bu soruları Uluslararası İlişkiler Uzmanı ve Siyaset Bilimci Doç. Dr. Deniz Tansi’ye sordum.
■ İran ve İsrail topyekûn bir savaşa girişemiyor, birbirlerine kara sınırı yok. Vekiller üzerinden savaşıyorlar. Balistik füzeler kullanıyorlar. Bölgesel savaş başladı diyebilir miyiz? 

Düşük yoğunluklu bir bölgesel savaş, bence 7 Ekim’den itibaren başladı. Bununla birlikte, İsrail’in Şam’daki İran diplomatik misyonuna saldırısı, İran cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı’nın şüpheli ölümünden sonra, yeni cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın töreni için gelen Hamas lideri Haniye’nin Tahran’da öldürülmesi, geçmişten bugüne İran’ın kendi topraklarında nükleer fizikçilerinin öldürülmesi, bir nevi İsrail’in İran’a yönelik ‘gel gel’ hareketleriydi. Buna Hizbullah lideri Nasrallah’ın Lübnan’da öldürülmesi de eklendi. Netenyahu, ‘3 H’yi tasfiyeden söz ediyordu, Hamas İran yapımı bir örgüt olmasa da Husiler ve Hizbullah’la zayıflatılıp İran’ın tecriti söz konusu. PKK/PYD terörü de İsrail için bir vekil. İran, son hipersonik füze saldırısında, Nevatim hava üssü ve doğal gaz tesislerini vurdu, İsrail misilleme kararı aldı. Bu savaş orta yoğunluklu bir aşamaya gidiyor ne yazık ki.

Savaş çemberine Lübnan’ı da dahil eden İsrail, başkent Beyrut’u haftalardır vuruyor.

■ Ne kadar genişler, Suriye’ye sıçrar mı?

İsrail şimdiden Tartus ve Hmeymim’i vurdu, buralarda Rus üsleri var. Rusya ne kadar sessiz kalacak göreceğiz. Golan’da zaten 1967’den beri İsrail işgali var. İsrail ordusunun Suriye-Irak işgali söz konusu değil, ancak PKK /PYD terörü gibi vekillerle, Suriye-Irak’taki devletsizlik bölgeyi tehdit ediyor. Doğu Akdeniz’den Basra’ya uzanan alanda, klan, kabile, aşiret, terör örgütlerinin yönettiği, ‘büyük müttefikimiz’ ABD’nin istediği, ‘kontrol edilebilir istikrarsızlık alan ve adacıkları’ var, asıl sorun budur.

■ İran’a yapılacak bir saldırıda petrol üretim tesisleri hedef alınırsa sonuç ne olur?

İran ağır bir hasar alır, ham petrol fiyatları, döviz kurları patlar. Biden, ‘nükleer tesisler’ vurulmasın diye olası İsrail misillemesini tanımladı ve sınırladı. Piyasalar istikrarsızlaşır, kafamda aynı soru, Rusya ve Çin, ne iş yapar?

■ Sizce?

Rusya’nın 2015’ten beri, SSCB döneminden sonra Suriye’ye askeri olarak dönmesi, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu’ya Libya ile birlikte kalıcı olarak inmesiydi. Burada Rusya’nın kırmızıçizgisi nedir, onu merak ediyorum, İsrail Suriye’ye kitlesel bir işgal gerçekleştirmez ama Hmeymim’de silah deposu değil de Rus üssünü doğrudan vursaydı ya da Tartus için de aynısı geçerli… İran’da olası bir İsrail misillemesinde kırmızıçizgi nükleer tesisler mi? ‘Çin, Filistinli örgütleri barıştırdı’ diyoruz ama sözgelimi İran’ın en büyük doğal gaz alıcısı, petrolü de ekleyelim. Özetle İran’ın toprak bütünlüğü ve Suriye’nin güvenliği kırmızıçizgiyse, Tartus ve Hmeymim’de İsrail neyi denedi? Bir adım ötesi İsrail’i aşar, Rusya-ABD gerilimine döner. Bence buna odaklanmalıyız.

■ İran’ın yürüttüğü ‘stratejik sabır’ı nasıl anlamalıyız?

Bu artık marjinal fayda sınırını aştı. Bir sonraki İsrail saldırısı, altyapı tesislerine kalıcı zarar getirirse, ekonomik açmazlar, rejim için sorun yaratabilir. İran’ın içinde başta Türkler olmak üzere Kürtler, Beluciler, az da olsa Körfez bölgesinde Sünni Araplar var, karıştırılmaya da müsait bir coğrafya.

■ Amerikan basınına göre hedef, ölen Hizbullah lideri Nasrallah’ın yerine geçmesi beklenen örgüt lideri Haşim Safiyuddin. Lider kadrosu yok olan Hizbullah’ın kendini toparlaması 
mümkün mü? 

Hizbullah, İran kursa da, Lübnanlı bir örgüt, olgusal bir gerçekliği var. Bununla birlikte silahlı gücü, militan kadrosu ağır yara aldı, paralize oldu, ancak orta vadede toparlanabilir. İsrail bunu engellemek için Lübnan’da bir müddet kalacak, vadesi belirsiz bir gelecekten söz ediyorum.

■ 2006’da İsrail’in işgalinden güçlü çıkan Hizbullah bu kez neden kaybetti? En büyük destekçisi İran faktörü ne kadar önemli?

İsrail’in istihbari çalışması, çağrı cihazları ve telsizler üzerinden Hizbullah’ı gafil avlaması, hava saldırıları ve kara operasyonu, Hizbullah’a şok üstüne şok yarattı. Gazze’de İsrail oyalanıyor zannetti. Bir de İran’ın dokunulmazlığı zedelendi, güven aşındı, bu nokta belirleyici oldu.

4 yıl sonra ilk kez Cuma hutbesinde konuşan İran lideri Hamaney “Gerekirse İsrail’i yine vuracağız” dedi.

■ İran Dini Lideri Hamaney 2020’den bu yana ilk kez Tahran’ın merkezindeki İmam Humeyni Camii’nde cuma namazını kıldırdı. Mesajı nasıl okumak gerekiyor? Ayrıca konuşmasında İran’ın İsrail’e saldırılarının meşru olduğunu söyledi, meşru mu?

Hamaney, son dönemde, güvenli bir yerde mi sorusu ön plandaydı. Bu hem söz konusu savlara bir yanıt, hem de son füze saldırılarıyla, morali yükselen İran halkına ve başında bulunduğu rejime bir güven tazelemedir. Uzun erimli bir savaşın ilanı ile muhatap olabiliriz. Hameney, meşru müdafaa çerçevesinde ele alıyor. O zeminde açıklamaya çalışıyor.

■ Erdoğan, “Vadedilmiş topraklar hezeyanıyla hareket eden İsrail yönetiminin, tamamen dini bir fanatizm ile Filistin ve Lübnan’dan sonra gözünü dikeceği yer, açık söylüyorum, bizim vatan topraklarımız olacaktır” dedi. Türkiye, İsrail’in hedeflerinden biri mi?

Suriye-Irak’ta oluşacak boşluk ve vekil güçler, Güney Kıbrıs’ın bir İsrail gibi kullanılması, jeopolitik bir kırılganlık ve belirsizlik yaratıyor. Bu bağlamda ABD’nin Merkez Kuvvetler Komutanlığı’nın Kazakistan’dan Afrika Boynuzu’na uzayan haritasında devletsizlik, Condoleezza Rice’ın 22 devletçik tasarımı asıl tehdittir. Ancak 1990’da ‘1 koyup 20 alma’ hevesi, 2011’de ‘Emevi Camii’nde namaz kılma’ söylemiyle, istemeden de olsa, bu siyasalarda araçsal bir çerçevede yer aldık. ABD’de havuç çok, İsrail’e ‘Arz-ı Mevud’, Türkiye’de siyasal İslam’a ‘Neo Osmanlı’. Halbuki kurtuluş, kuruluşta, Atatürk’ün kurduğu Laik Cumhuriyet’te. Ben buna ‘karşılıklı beka stratejisi’ diyorum. Bu zeminde İran, Irak, Suriye ve diğer ülkelerin toprak bütünlüğü ve devlet kalması, bizim beka meselemizdir. İmparatorluk oryantalist bir havuç, çıkış Cumhuriyet’te.

■ Türkiye mevcut koşullarda nasıl davranmalı?

Türkiye ivedilikle Esad rejimiyle normalleşmeli, sığınmacıların güvenli geri dönüşünü sağlamalı, Suriye’nin toprak bütünlüğü ve devletleşmesine katkı vermeli. Bu sayede PKK/PYD terörünün antitesi ve İsrail iltisakı engellenir. Filistin konusunda Hamas kadar Filistin Otoritesi ile işbirliği yapılmalı, Filistin devletinin tanınması seferberliği, UAC’de İsrail’in mahkum ettirilmesi hamlelerinde inisiyatif almalıdır. Kıbrıs’ta çiğnenen 1959-1960 antlaşmaları yüzeyinde, Güney Kıbrıs’ın İngiltere dışında Fransa, Hollanda, ABD üssü haline gelmesi, İsrail askeri kalpgahı olması, PKK terörünün karargahı olarak kullanılması gerçekleri karşısında, KKTC’nin tanınması için harekete geçmelidir. Bu zeminde ABD ile Doğu Akdeniz’de planlı, plansız herhangi bir tatbikat icra edilmemelidir. Zaten en son Ege’de Ramstein Flag 2024 NATO tatbikatından, Atina’nın FIR hattı dayatmasından dolayı çekildik. Dış politikadaki savrulma engellenirse, daha doğru bir yol bulunabilir.
İPEK ÖZBEY
sözcu gazetesi