Uzayın arka bahçesinde 'altın fabrikaları' mı var?

Bilim insanları, evren onlara sıra dışı güçlü bir parlama sunana kadar, insanların gördüğü en parlak ve en şiddetli uzay patlamaları hakkında birkaç şeyi çözdüklerini düşünüyorlardı. Fakat görünen o ki yanılıyorlardı…

Neil Gehrels Swift Gözlemevi dahil olmak üzere NASA’nın uzay teleskopları, ışığın en enerjik biçimi olan ‘uzun bir gama ışını’ patlaması saptadı.

Uzmanlar, normalde böyle bir patlamanın bir süpernovadan gelmesini beklerdi ancak elde edilen veriler ‘Kilonova' olarak adlandırılan, genel olarak birkaç saniye veya daha kısa süren patlamalar hakkında bildiklerimizi sorgulamamıza neden oldu.

Kilonovalar genellikle ölü yıldız kalıntılarının çökmesinden kaynaklanıyor. Nature dergisinde yayınlanan yeni bulgular, bir kilonovayı ‘ilk kez uzun süreli patlama sinyali’ ile ilişkilendiriyor.

Veriler, ölmekte olan yıldız patlamalarının nasıl meydana geldiğine dair önceki bilimsel düşünceyi altüst ediyor. Ve altın gibi ağır metaller için ‘astronomik fabrikaların’ nerede bulunabileceğine dair ipuçları sunuyor.

Araştırma grupları, nispeten yakın bir konumda bulunması nedeniyle 'GRB 211211A' olarak bilinen bu garip, uzun gama ışını sinyalini hemen mercek altına aldı.

Takvimler 11 Aralık 2021'i gösterdiğinde yaklaşık bir dakika süren patlama, Dünya'dan yalnızca 1 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir galakside meydana geldi. Yani ışık, teleskopların sensörlerine ulaşmadan önce uzayda bir milyar yıl yol kat etti. Bu kulağa çok uzak gelebilir ancak bu tip ışın sinyallerinin çoğu 6 ila 13 milyar ışık yılı uzaklıktan geliyor.

“Bu olayı bize çok yakın olduğu için gözlemleyebildik” diyen Roma Tor Vergata Üniversitesi'nden astronom Eleonora Troja sözlerine şöyle devam ediyor: “Kozmik arka bahçemizde bu kadar güçlü patlamaları gözlemlememiz çok nadirdir.”

Bazı astronomlar ise bu olağandışı gama ışını sinyalinin, farklı boyutlardaki ölü yıldızların kalıntıları olan bir nötron yıldızı ile bir beyaz cüce yıldızın çarpışması sonucu meydana gelmiş olabileceği görüşünde.

Yapılan bu son gözlem, astrofizikçilerin gelecekte platin ve altın gibi ağır metal arayışlarında yaklaşımı değiştirebilir. Helyum ve karbon gibi daha hafif elementlerin uzayda bulunması ve üzerinde çalışılması nispeten kolay olsa da, ağır metal kaynaklarını bulmak bir hayli zor.

Bağımsız araştırma gruplarından birini yöneten Northwestern Üniversitesi'nden Jillian Rastinejad, kilonova patlamalarına güç veren şeyin, en ağır elementlerden bazılarının radyoaktif parçalanması olduğunu söylüyor.

Rastinejad, 'Fakat kilonovaları gözlemlemek zor, çünkü çok hızlı bir şekilde sönüyorlar. Şimdi, daha fazla kilonova aramak için bazı uzun gama ışını patlamalarını da kullanabileceğimizi biliyoruz' diyor.